Μας προειδοποίησαν οι Willian Gibson, George Orwell και Aldous Huxley οπως και το cinema και τα anime για τον Alex Karp ?

Μας προειδοποίησαν οι Willian Gibson, George Orwell και Aldous Huxley οπως και το cinema και τα anime για τον Alex Karp ?

Οι λογοτεχνικές και κινηματογραφικές δυστοπίες δεν είναι απλώς αφηγήσεις φαντασίας· αποτελούν καθρέφτες των συλλογικών μας φόβων και προειδοποιήσεις για το μέλλον. Από τη Φάρμα των Ζώων και το 1984 του Τζορτζ Όργουελ, μέχρι το Brave New World του Άλντους Χάξλεϊ και τη σκοτεινή κυβερνοπάνκ αισθητική του Γουίλιαμ Γκίμπσον στο Neuromancer, η Δύση διαμόρφωσε ένα πλέγμα αφηγήσεων που απεικονίζουν την απογύμνωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας κάτω από τον ζυγό της απόλυτης εξουσίας. Όμως στις μέρες μας, αυτές οι αφηγήσεις παύουν να είναι απλώς αλληγορίες ή προφητείες: μεταμορφώνονται σε τεχνολογικά εργαλεία στα χέρια πραγματικών προσώπων και εταιρειών όπως η Palantir του Alex Karp.

Η μηχανή της δυστοπίας δεν είναι πια αφηρημένη. Είναι απτή, κωδικοποιημένη, συνδεδεμένη με κυβερνήσεις, στρατούς, ιδιωτικές επιχειρήσεις και κυρίως, με την εθελούσια παράδοση των προσωπικών μας δεδομένων. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, η δυστοπία δεν επιβάλλεται με τη βία του κλασικού φασισμού· επιβάλλεται μέσω της συναίνεσης, της “ευκολίας”, του αλγορίθμου και της “προστασίας” από αόρατους κινδύνους.

Ο Όργουελ περιέγραψε έναν κόσμο στον οποίο ο Μεγάλος Αδελφός παρακολουθεί κάθε κίνηση των πολιτών. Η εικόνα αυτή, κάποτε φανταστική, σήμερα υλοποιείται μέσω συστημάτων predictive policing, αναλυτικών αλγορίθμων και δικτύων παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο. Η Palantir Technologies, η οποία συνεργάστηκε στενά με τη CIA, το FBI και στρατιωτικούς φορείς, αναπτύσσει λογισμικό ικανό να συλλέγει και να διασταυρώνει τεράστιες ποσότητες δεδομένων κινήσεις, κοινωνικές σχέσεις, οικονομικές συναλλαγές, ακόμα και προβλέψεις μελλοντικής εγκληματικής συμπεριφοράς.

Ο ίδιος ο Alex Karp, CEO της Palantir, δηλώνει ανοικτά πως πιστεύει στη δύναμη των τεχνολογιών ως μέσο ελέγχου και ασφάλειας, συχνά περιγράφοντας την ανάγκη ενός “ελεγχόμενου χάους” για να διατηρηθεί η κοινωνική τάξη. Η ρητορική του παραπέμπει όχι σε ένα δημοκρατικό όραμα, αλλά σε μια τεχνοκρατική απολυταρχία, στην οποία το κράτος ή μια ιδιωτική εταιρεία με κρατικές εξουσίες ορίζει τι είναι απειλή και ποιος πρέπει να “διορθωθεί” προληπτικά.

Σε αντίθεση με τον Όργουελ, ο Χάξλεϊ στο Brave New World περιέγραψε μια κοινωνία όπου η εξουσία δεν βασίζεται στον φόβο αλλά στην ευχαρίστηση και την κατανάλωση. Οι άνθρωποι είναι υπάκουοι γιατί βρίσκονται σε μόνιμη κατάσταση απόλαυσης και εθισμού είτε σε ουσίες, είτε σε οθόνες, είτε σε επιφανειακές απολαύσεις. Και αυτή η οπτική είναι τρομακτικά επίκαιρη.

Η σημερινή κοινωνία, βυθισμένη σε μια συνεχώς ανανεούμενη ροή πληροφοριών, συνδεδεμένη 24/7, υπόκειται σε μια πιο ύπουλη μορφή ελέγχου. Όχι με την απειλή της βίας, αλλά με τη χειραγώγηση των επιθυμιών. Εδώ, η τεχνολογία της Palantir και παρόμοιων εταιρειών λειτουργεί ως μηχανή καθοδήγησης συμπεριφοράς. Τα big data και οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε, τι αγοράζουμε, τι πιστεύουμε. Η δυστοπία του Χάξλεϊ ενσαρκώνεται όχι με στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά με “έξυπνα” προφίλ χρηστών, behavioral nudging και επιτηρητικό μάρκετινγκ.

Ο William Gibson εισήγαγε τον όρο cyberspace ως ένα πεδίο ελέγχου και απόδρασης ταυτόχρονα. Όπως και στο Matrix, η έννοια της πραγματικότητας γίνεται ασταθής. Ζούμε σε έναν μετα-ψηφιακό κόσμο, όπου η πληροφορία είναι η ανώτερη μορφή εξουσίας. Σε αυτή την “παραίσθηση της πραγματικότητας” η Palantir δρα ως ένας θεός των δεδομένων, επιβλέποντας τα πάντα και αναδιαμορφώνοντας το νόημα του ελέγχου.

Ακριβώς όπως στον Blade Runner του Ridley Scott, οι γραμμές μεταξύ ανθρώπινου και μηχανικού, φυσικού και τεχνητού, έχουν γίνει θολές. Η Palantir χτίζει ένα οικοσύστημα στο οποίο η ανθρώπινη ζωή δεν έχει “ανθρώπινη αξία”, αλλά “προβλεψιμότητα”, “κίνδυνο” ή “συνάφεια”. Μια κοινωνία που λειτουργεί σαν dark city με παραμορφωμένο χρόνο και ψευδή ταυτότητα όπου οι ζωές είναι αριθμοί σε ένα σύστημα που δεν λογοδοτεί.

Ο φασισμός του 21ου αιώνα δεν φοράει στολή και δεν κρατάει όπλο· φοράει data analytics και κρατάει πρόσβαση στα metadata της ζωής μας. Οι απόψεις του Alex Karp, παρότι παρουσιάζονται ως δήθεν φιλοσοφικά ουδέτερες ή “αντικειμενικές”, φέρουν εντός τους τον πυρήνα μιας νέας απολυταρχίας: ότι η κοινωνική τάξη επιβάλλεται όχι μέσω της δημοκρατικής συναίνεσης αλλά μέσω του τεχνολογικού ελέγχου.

Σε πρόσφατες δηλώσεις του, ο Karp χαρακτήρισε τους υπερασπιστές της ιδιωτικότητας ως “αντιδραστικούς”, υποστηρίζοντας πως η ασφάλεια και η συλλογική ευημερία προϋποθέτουν την παράδοση της ελευθερίας. Μια θέση επικίνδυνα κοντινή σε εκείνη του Μεγάλου Αδελφού· με τη διαφορά ότι τώρα δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να σε παρακολουθεί κρυφά: του τα δίνεις όλα εθελοντικά.

Η κρίσιμη ερώτηση δεν είναι πια “αν” θα ζήσουμε σε μια δυστοπία, αλλά ποιας μορφής θα είναι. Η Palantir, όπως και πολλές άλλες εταιρείες στον χώρο της πληροφορίας και της επιτήρησης, δεν αποτελούν ουδέτερα εργαλεία· είναι δομές εξουσίας. Και η εξουσία τους είναι ακριβώς αυτό που οι Όργουελ, Χάξλεϊ και Γκίμπσον φοβήθηκαν: μια απρόσωπη, τεχνολογικά απόλυτη εξουσία, που δεν μπορεί να ανατραπεί με παραδοσιακά μέσα, γιατί δεν αναγνωρίζεται ως εξουσία.

Η τέχνη και η λογοτεχνία υπήρξαν πάντοτε όπλα αντίστασης. Το Brazil του Gilliam, το Akira, το Ghost in the Shell και το Terminator υπενθυμίζουν ότι η τεχνολογία χωρίς ηθική καταλήγει πάντα στη καταστροφή του ανθρώπινου στοιχείου. Σήμερα, η αντίσταση δεν βρίσκεται μόνο στον δρόμο ή στο πεδίο των πολιτικών αποφάσεων, αλλά και στον ψηφιακό χώρο: στην κριτική σκέψη, στην αποκρυπτογράφηση των τεχνολογικών αφηγημάτων, στην απόρριψη της καθολικής παρακολούθησης ως “λογικής”.

Η δυστοπία δεν είναι πλέον ένα σκοτεινό μέλλον. Είναι το παρόν μας σε φάση υλοποίησης. Ο Alex Karp και η Palantir ενσαρκώνουν έναν νέο τύπο επικυρίαρχου: όχι τον τύραννο του παρελθόντος, αλλά τον αλγοριθμικό ελεγκτή του μέλλοντος. Και όσο οι κοινωνίες δέχονται αυτόν τον έλεγχο με το επιχείρημα της ασφάλειας, η γραμμή ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα των dystopian αφηγήσεων γίνεται επικίνδυνα δυσδιάκριτη.

Το ερώτημα που τίθεται δεν είναι τι θα κάνει η τεχνολογία για μας, αλλά τι επιτρέπουμε να κάνει σε μας. Κι αν η απάντηση δεν δοθεί σύντομα, ίσως το Matrix να μην είναι πλέον ταινία αλλά εγχειρίδιο λειτουργίας.