Η Beatriz Villarroel μια αστρονόμος που ψάχνει τα εξαφανισμένα άστρα.

Η Beatriz Villarroel μια αστρονόμος που ψάχνει τα εξαφανισμένα άστρα.

Στον κόσμο της αστρονομίας υπάρχουν οι ερευνητές που χαρτογραφούν πλανήτες, εκείνοι που κυνηγούν εξωπλανήτες με τηλεσκόπια αιχμής, και άλλοι που ψάχνουν σήματα σε ραδιοκύματα ελπίζοντας να βρουν εξωγήινους. Και ύστερα υπάρχει η Beatriz Villarroel, μια Σουηδή αστρονόμος που έχει καταφέρει να βάλει το όνομά της στο προσκήνιο όχι με το να κοιτάζει απλώς τον ουρανό… αλλά με το να τον συγκρίνει με τον ίδιο ουρανό πριν από εκατό χρόνια.

Η Villarroel δεν ψάχνει για “κλασικά” αστρονομικά φαινόμενα. Αντίθετα, ασχολείται με κάτι που ακούγεται σχεδόν παράδοξο: να εντοπίσει άστρα και φώτα που κάποτε υπήρχαν στον ουρανό και τώρα… δεν υπάρχουν πια. Αυτό το πεδίο, που ακούγεται λίγο σαν επιστημονική φαντασία, μπορεί να κρύβει πολύ σοβαρές απαντήσεις για την κατανόηση του σύμπαντος και, ποιος ξέρει, ίσως και ενδείξεις για άλλους πολιτισμούς.

Η Beatriz Villarroel γεννήθηκε στη Σουηδία και σπούδασε φυσική και αστρονομία. Από νωρίς τη γοήτευαν τα μεγάλα ερωτήματα: όχι μόνο το πώς γεννιούνται και πεθαίνουν τα άστρα, αλλά και αν το σύμπαν είναι πράγματι γεμάτο ζωή. Σταδιακά βρέθηκε να εργάζεται σε σημαντικά κέντρα έρευνας, όπως το Nordic Institute for Theoretical Physics (NORDITA) και το Instituto de Astrofísica de Canarias.

Σε αντίθεση με πολλούς συναδέλφους της που ακολουθούν τα πιο ασφαλή, “mainstream” πεδία της αστρονομίας, η Villarroel έδειξε τόλμη να κινηθεί σε μια κατεύθυνση ριψοκίνδυνη. Επέλεξε να εξετάσει παλιά αστρονομικά αρχεία φωτογραφικές πλάκες που τραβήχτηκαν πριν από δεκαετίες και να τα συγκρίνει με τις σύγχρονες ψηφιακές εικόνες του ουρανού. Στόχος; Να εντοπίσει φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν εύκολα.

Το μεγάλο της εγχείρημα λέγεται V.A.S.C.O. (Vanishing & Appearing Sources during a Century of Observations). Η ιδέα είναι απλή αλλά μεγαλοφυής: αν συγκρίνεις ουρανογραφικές εικόνες από το 1950 με αυτές του 2020, θα έπρεπε να δεις τα ίδια αστέρια, συν ίσως μερικά καινούρια. Αν κάποιο άστρο λείπει, κάτι περίεργο συμβαίνει.

Μέχρι σήμερα, η ομάδα της Villarroel έχει καταγράψει δεκάδες περιπτώσεις “vanishing transients” σημεία φωτός που εμφανίζονται σε παλιές φωτογραφίες αλλά δεν υπάρχουν πια. Οι συμβατικές εξηγήσεις μπορεί να είναι τεχνικά σφάλματα, αστεροειδείς που πέρασαν μπροστά, ή σπάνια φυσικά φαινόμενα. Όμως η Villarroel δεν διστάζει να ανοίξει και την πιο τολμηρή υπόθεση: μήπως πρόκειται για technosignatures, ενδείξεις δηλαδή τεχνολογικής δραστηριότητας από εξωγήινες κοινωνίες.

Η Villarroel έχει υποστηρίξει ότι τα “εξαφανισμένα άστρα” ίσως είναι κάτι περισσότερο από φωτογραφικά λάθη. Θα μπορούσαν να είναι, για παράδειγμα, τεράστιες κατασκευές που κρύβουν το φως των άστρων (σκεφτείτε κάτι σαν τις “σφαίρες Dyson” της επιστημονικής φαντασίας). Ή ακόμα και σκάφη ή αντικείμενα που για λίγο έλαμψαν και μετά εξαφανίστηκαν.

Δεν λέει ποτέ ξεκάθαρα “βρήκαμε εξωγήινους”. Αυτό θα ήταν επιστημονικά παρακινδυνευμένο. Όμως επιμένει πως, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς στην αναζήτηση ζωής, πρέπει να εξετάζουμε όλα τα δεδομένα και όχι μόνο τα σενάρια που βολεύουν. Γιατί το να εξαφανιστεί εντελώς ένα άστρο δεν είναι κάτι που η σύγχρονη αστροφυσική μπορεί εύκολα να εξηγήσει.

Όπως είναι φυσικό, τέτοιες ιδέες προκαλούν αντιδράσεις. Πολλοί αστρονόμοι αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τις αναλύσεις της. Λένε ότι πιθανότατα πρόκειται για παλιές τεχνικές αστοχίες, για φωτογραφικές ατέλειες, ή για γνωστά αλλά σπάνια φαινόμενα. Η επιστήμη είναι πάντα επιφυλακτική, ειδικά όταν μπαίνει η λέξη “εξωγήινοι” στο τραπέζι.

Από την άλλη, η Villarroel έχει κερδίσει και υποστήριξη. Κάποιοι εκτιμούν την τόλμη της να ανοίγει νέες οπτικές. Άλλωστε, η ίδια δεν ισχυρίζεται ότι έχει αποδείξεις για εξωγήινους. Αυτό που λέει είναι πως υπάρχουν ανεξήγητα φαινόμενα και αξίζει να τα μελετήσουμε μεθοδικά, αντί να τα αγνοούμε.

Το έργο της Villarroel δείχνει κάτι σημαντικό: ότι η αστρονομία δεν είναι μόνο παρατήρηση “γνωστών πραγμάτων”. Είναι και η αναζήτηση του απροσδόκητου. Αν τα άστρα που “εξαφανίζονται” αποδειχθούν φυσικά φαινόμενα, θα έχουμε μάθει κάτι νέο για το σύμπαν. Αν όμως όχι, τότε μπορεί να βρισκόμαστε στα ίχνη της μεγαλύτερης ανακάλυψης της ανθρωπότητας.

Επίσης, το VASCO υπενθυμίζει την αξία των παλιών δεδομένων. Σε μια εποχή που όλοι κοιτούν μπροστά με νέες τεχνολογίες, η Villarroel μας δείχνει ότι και το παρελθόν κρύβει θησαυρούς. Οι παλιές φωτογραφίες μπορεί να κρύβουν μυστικά που χάθηκαν για πάντα αν δεν τα ψάξουμε.

Η Beatriz Villarroel είναι μια αστρονόμος που δεν φοβάται να αγγίξει τα “περιθωριακά” ερωτήματα. Με το project VASCO ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην έρευνα για την ύπαρξη ζωής στο σύμπαν, όχι μέσα από τα κλασικά ραδιοσήματα, αλλά μέσα από το φως που κάποτε υπήρχε και σήμερα λείπει.

Ίσως τα εξαφανισμένα άστρα να είναι απλώς λάθη. Ίσως να είναι κάτι που δεν έχουμε ακόμη κατανοήσει. Ίσως, τελικά, να είναι η πρώτη νύξη ότι δεν είμαστε μόνοι.

Σε κάθε περίπτωση, η Villarroel μας θυμίζει γιατί η επιστήμη είναι συναρπαστική: γιατί τολμά να θέτει ερωτήσεις που άλλοι αποφεύγουν. Και αυτό, από μόνο του, είναι μια υπενθύμιση ότι η ανθρώπινη περιέργεια δεν έχει όρια.